مروری بر زندگی و شعر مهدی اخوان ثالث

زندگی و زمانه

مهدی اخوان ثالث در روز دهم اسفند ماه سال 1307 هجری شمسی در شهر مشهد دیده به جهان گگود. مادرش مریم و پدرش علی نام داشت که سالها پیش از روستای «فهروستای م برج شهر یزد به مشهد مکان کرده بود، عطاری داشت و به کار گیاهان دارویی میپرداخت. مهدی هنگام تولد از یک چشم نابینا بود و به گفته خودش با درمانهای دارویی پدر و نذر و نیاز مادرش به درگاه امام رضا (ع) بعد از مدتی سلامتیاش را به دست آورد و هر دو چشمش بینا شد. اخوان ثالث تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همان مشهد به پایان رساند و از هنرستان صنعتی فارغالتحصیل شد. او در سال 1327 مشهد را ترک کرد و برای ادامه زندگی رهسپار پایتخت شد و در یکی از مدارس اطراف تهران به معلمی پرداخت.

اخوان بعدها به کار در مطبوعات هم روی آورد و به شرکت در کارهای سینمایی و برنامه های رادیویی پرداخت. او مدتی ناظر برنامه های ادبی بود و در استدیو گلستان دوبله فیلم های مستند را آغاز کرد. او در سال 1332 و به دنبال کودتای 28 مرداد همراه با بسیاری از اهالی قلم دستگیر و زندانی شد; اما بعد از مدتی کوتاه از زندان آزاد شود. او در سال 1329 با دختر عمویش ایران اخوان ثالث ازدواج کرد که این ازدواج دختر به نامهای لاله، لولی، تنگسل و سه پسر به نامهای توس، زرتشت و مزدک علی است. از حوادث تلخ روزگار برای مهدی اخوان ثالث در این سالها مرگ دو تا ببنش. دخترش تنگسل در سال 1342 چهار روز بعد از تولدش از دنیا رفت و در اولش لاله در سال 1353 و در سن 20 سالگی در رودخانه کرج غرق شد.

اخوان ثالث بعد از آن واقعه و در سالهای بعد از انقلاب منزوی شد و بیشتر در خلوت خود به سر میبرد. تنها فعالیت مهم اخوان در سن سالها سفرش به آلمان بود که در آخرین سال زندگیاش اتفاق افتاد. او در این سفر که به دعوت خانه فرهنگ آلمان بود، همراه با همسرش و محمدرضا شفیعی کدکنی به فرانسه، دانمارک، سوئد، نورژ و انگلیس رفت و در محافل ادبی که از سوی فرهنگ دوستان ایرانی برگزار می شود، به پرداخت شعرخوانی پرداخت. مهدی اخوان ثالث سرانجام در روز چهارم شهریور ماه سال 1369 در تهران و بیمارستان مهر دیده از دنیا فروبست و پیکرش در شهر توس و در جوار آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شد.

شعر اخوان ثالث

مهدی از همان سالهای کودکی به شعر و ادبیات علاقه داشت و گویا ذوق و قریحه شعری را از مادرش به ارث برده بود. او در کودکی نواختن تار را آغاز کرد و همیشه به موسیقی اصیل ایرانی علاقه داشت و رد پای این علاقه در اشعارش نیز آکار است. اخوان ثالث در اشعارش م. امید تخلص میکرد که خودش درباره این تخلص میگوید: «در مشهد و سالهای جوانی وقتی تازه به شعر و شاعری روی آورده بودم، به یک انجمن ادبی دعوت شدم که استادی به نام» نصرت منشی باشی «در صدر آن قرار داشت. هروقت من شعرم را می‌خوانم، می‌پرسید تخلص شما چیست؟ از نظر ایشان واجب بود که هر شاعری تخلص مخصوص به خود را داشته باشد و از آنجا که من تخلصی نداشتم، خود استاد منشی باشی نام امید را برای تخلص من انتخاب کرد.»

اخوان ابتدا در سرودن قصیده به سبک خراسانی و مثنوی و غزل شهرت پیدا کرد و با انتشار اولین مجموعه شعریاش در سال 10 قدرت و نام «ارگان دستی خود را در سرودن اشعار کلاسیک فارسی3» به نام «ارزش3» کرد. آشنایی با نیما یوشیج نقطه عطف زندگی اخوان بود تا جایی که مسیر شاعریاش تغییر کرد و به سرودن نو نیمایی روی اشعار آورد و در این قالب جدید صاحب سبکی تازه و مستقل شود. اخوان اشعار خود را با زبانی بسیار ساده در قالب شعر نو سرود و مفاهیم انسانی را در آنها بیان کرد. اخوان در سال 1334 دومین مجموعه اشعار خود را به نام «زمستان» منتشر کرد که شاهکار شعری اوست. نوآوری‌اش تر شده است.

اخوان در «زمستان» ضمن آشنایی با سبک کلاسیک شعر فارسی به ویژه اشعار خراسانی با هوشیاری گرایش خود را به شیوه نیمایی نشان می دهد و پیوند خود را با اشعار کلاسیک استوار نگه می دارد. اشعار اخوان زمینه اجتماعی دارند و بازتابی از زندگی مردم زمانهـاش هست اشعار او همچنین لحن حماسی دارند که آمیخته با صلابت و سنگینی شعر خراسانی و در عین حال در بردارنده ترکیبات نو نیمایی است. هنر اصلی همین میزش شعر کهن و سبک نو نیمایی بود را در این زمینه صاحب سبک او کرد که بسیار تاثیرگذار بود. اشعار اخوان در دهه 1330 و 1340 دریچهای به تحولات فکری و اجتماعی زمانه بود تا جایی که خیلی از روشنفکران و هنرمندان آن زمان با اشعار اخوان نگرشهای تازهای را به دست آوردند.

آثار مهدی اخوان ثالث

از میان مشهورترین آثار اخوان می توانم به مجموعه شعر «ارغنون»، «زمستان»، «آخر شاهنامه»، «از این اوستا»، «منظومه شکار»، «پاییز در زندان»، «عاشقانه ها و کبود»، «بهترین امید» برگزیده اشعار، «در حیاط کوچک پاییز در زندان»، «دوزخ، اما سرد»، «زندگی میگوید، اما باز باید زیست»، «تو رای کهن بوم و بر دوست دارم» و «شاملو مردی دوست داشتنی» اشاره کرد . اخوان آثار تحقیقی و پژوهشی مانند «نقیضه و نقیضه سازان»، «بدعتها و بدایع نیما یوشیج» و عطا و لقای نیما یوشیج »نیز دارد.

نظرات برخی از اهالی ادب درباره مهدی اخوان ثالث

نادر نادرپور درباره ویژگی‌های شعر اخوان می‌گوید:
«شعر او یکی از سرچچمه های زلال شعر امروز است و تأثیر آن بر نسل خودش و نسل بعدی دارد. اخوان میراث شعر و نظریه نیمایی را با هم تلفیق کرد و نمونهای ایجاد کرد که بدون گستن سنتها بدعتی برجای گذاشت.»

سیمین بهبهانی درباره اخوان ثالث اینچنین گفته است:
«اخوان یک شاعر سیاسی است، بیآنکه به سیاست بسیار گرایش یا از آن اطلاع داشته باشد یا صریحا به آن تظاهر کند. شعر او مدام از وقایع و حوادث سیاسی که در کشور می‌گذرد، می‌شود.»

رضا براهنی درباره اخوان گفته است:
«اخوان به عنوان یکی از چند شاعر بسیار مهم عصر ما سراپا غرق در ناموزوند بند. در واقع هنر او مفهوم بخشیدن به همه عناصر ناموزون و حتی جدا جدا س٪ نامفاار. این مفهوم بخشیدن به عناصر نامفهوم، پراکنده و متشتت در تعیین کننده مشخصات اصلی جهان بینی اخوان است. »

در انتهای مطلب یکی از اشعار کیبا و عاشقانه مهدی اخوان ثالث به نام © دریچه ها »تقدیم به شما کاربران گرامی:

ما، چون دو دریچه رو به روی هم
آگاه ز هر بگو مگوی هم
هر روز سلام و پرسش و خنده
هر روز قرار روز آینده
عمر آیینه بهشت ​​اما… آه
بیش از شب و روز تیر و دی کوتاه
الان دل من شکسته و خسته ست.
زیرا یکی از دریچه‌ها بسته ست
نه مهر فسون نه ماه جادو کرد
نفرین به سفر که هرچه کرد او کرد